واکاوی موانع و راه‌کارهای تصمیم‌گیری صحیح در پرتو رهنمودهای قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه مدیریت صنعتی، پردیس البرز، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استاد، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استاد، گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 استادیار، گروه مدیریت صنعتی ، دانشکده مدیریت، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.

5 استادیار، گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

زمینه و هدف: سعادت انسان و جامعه به تصمیم‌گیری صحیح بستگی دارد، بنابراین، هر مکتبی که بخواهد به سعادت انسان کمک کند، باید تصمیم‌گیری صحیح را به او بیاموزد. قرآن، کتاب هدایت است و دستورهایش، برای سعادت دنیوی و اخروی بشر جامعیت دارد، از این رو، پژوهش حاضر، موانع تصمیم‌گیری صحیح و راه‌کارهای غلبه بر آنها را با توجه به رهنمودهای قرآنی مدنظر قرار داده است.
روش: در این پژوهش کیفی با استفاده از روش تدبر موضوعی در قرآن، دلالت‌های بسیار مهم قرآنی ناظر بر موانع تصمیم‌گیری، شناسایی و به‌کمک روش پنل خبرگان، روایی آن سنجیده شد. همچنین، به‌منظور تحلیل و فهم بهتر یافته‌ها با توجه به روش تحلیل شبکه‌های اجتماعی، از نرم‌افزار UCINET و NetDraw استفاده شد.
یافته‌ها: در این پژوهش، موانع تصمیم‌گیری به دو دسته موانع درونی (فردی) و بیرونی (محیطی) تفکیک شده است. موانعی همچون تردید، ترس، خودرأیی، پیروی از هوای نفس، جهل، سطحی‌نگری، شتاب‌زدگی، لجاجت و دنیاگرایی در شمار موانع درونی قرار می‌گیرند و موانعی همچون شیطان، سرزنش و مسخره‌شدن، مواجهه با زور، تزویر و تهدید از سوی صاحبان قدرت، از جمله موانع بیرونی شمرده می‌شوند؛ ضمن آنکه بر ضرورت رفع تزاحم گزاره‌های ناظر بر تصمیم‌گیری صحیح تأکید شده است. افزون بر این با استفاده از روش تحلیل شبکه‌های اجتماعی مشخص شد که جهل از مهم‌ترین موانع تصمیم‌گیری صحیح است.
نتیجه‌گیری: در صورت درک درست موانع درونی و بیرونی تصمیم، مدیران می‌توانند از طریق تقویت ویژگی‌هایی مانند ایمان به خدا، ایمان به غیب و باور به معاد، تقوای الهی، عدالت‌محوری، دانش تخصصی، مراتب صبر و امید به رحمت پروردگار، در کنار تعقل‌ورزی و دوری از خودرأیی، بر اعتبار تصمیم‌های خود بیفزایند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Barriers and the Solutions to Making the Right Decisions in the Light of the Qur’anic Guidelines

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Moghaddamshad 1
  • Ali Asghar Pourezzat 2
  • Mohammad Reza Mehregan 3
  • Alireza Afzali 4
  • Mahnaz Hosseinzadeh 5
1 . Ph.D. Candidate, Department of Industrial Management, Alborz Campus, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Professor, Department of Public Administration, Faculty of Management, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Professor, Department of Industrial Management, Faculty of Management, University of Tehran, Tehran, Iran.
4 Assistance Prof., Department of Industrial Management, Faculty of Management, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
5 Assistance Prof., Department of Industrial Management, Faculty of Management, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Background & Purpose: The happiness of man and society depends on one’s making the right decisions, therefore every school that wants to contribute to human’s happiness should teach him how to make the right decisions. The Qur’an is the book of guidance; its lessons are comprehensive for human happiness. Thus, the present study identifies the barriers to making the right decisions and the solutions to overcome them through the Qur’anic guidelines.
Methodology: In this qualitative research, the most important Qur’anic implications concerning the barriers to decision-making were identified through the Thematic Contemplation method in the Qur’an, and the validity was assessed using the expert panel method. In addition, to have a better analysis and understanding of the findings, concerning the social network analysis method, the UCINET and the NetDraw software were used.
Findings: In this paper, the barriers can be distinguished in the form of two categories: internal (individual) and external (environmental) barriers. The barriers such as doubt, fear, selfishness, following Nafs (An-Nafs al-Ammārah), ignorance, superficiality, haste, stubbornness and worldliness are considered as internal barriers, and the ones such as the Devil, being blamed and ridiculed, facing force, hypocrisy, and threat from those in power are considered as external barriers. Meanwhile, the need for eliminating the conflict among the statements concerning the right decision-making has been emphasized. Besides, using the social network analysis method, it was found that ignorance is one of the most important barriers to making the right decision.
Conclusion: When the managers correctly understand the internal and external barriers to decision-making, they can increase the credibility of their decisions through strengthening attributes such as faith in God, the belief in the resurrection, divine piety, justice orientation, specialized knowledge, patience and hope for God's mercy as well as reasoning and avoiding selfishness.
Keywords: Right decision-making, Decision-making barriers, Internal barriers, External barriers, Eliminating the conflict among statements concerning decision-making, Qur’anic guidelines.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right decision-making
  • Decision-making barriers
  • Internal barriers
  • External barriers
  • Eliminating the conflict among statements concerning decision-making
  • Qur’anic guidelines
قرآن کریم.
ابن منظور، محمدبن مکرم (1414ق). لسان العرب (15ج) (چاپ سوم). بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع ـ دارصادر.
احمدزاده، عبدالمطلب؛ جلالی، خداداد و اسماعیل‌زاده، شیما (1394). کاربرد قواعد فقهی (نظیر قاعده نفی حرج و قاعده غرور) در عصر ارتباطات.  فصلنامه علوم خبری، 4(14)، 117- 150.
احمدی، مسعود (1383). مدیریت اسلامی (اصول، مبانی، مفاهیم و الگوها) (چاپ اول). تهران: انتشارات پژوهش‌های فرهنگی.
افتاده، جواد (1394). تحلیل شبکههای اجتماعی (همراه با آموزش نرم افزارهای تحلیل شبکه نودایکس ال و گفی) (چاپ اول). تهران: ثانیه.
افضلی، علیرضا؛ پورعزت، علی اصغر و گودرزی، غلامرضا (1396). سنت‌پژوهی؛ رویکردی نوین به آینده‌پژوهی مهدویت. فصلنامه مشرق موعود، 11(44)، 255- 283.
الفت، نعمت الله (1374). جامعیت و جاودانگی اسلام و احکام آن با توجه به عنصر زمان و مکان. جامعیت و شریعت (مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی(س) ـ «نقش زمان و مکان در اجتهاد»)، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
الوانی، مهدی (1374). مدیریت عمومی (چاپ هشتم). تهران: نشر نی.
امید، مسعود (1373). ماهیت ایمان از دیدگاه علامه طباطبایی. کیهان اندیشه، شماره 57.
بابائی، محمدباقر (1389). مهندسی مدیریت در فرهنگ علوی (چاپ اول). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه امام حسین(ع).
برزگر، ابراهیم (1379). استعاره صراط در اندیشه سیاسی اسلام معاصر از دیدگاه سید قطب و امام خمینی. (رساله دکتری). دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
برزگر، ابراهیم (1379 ب). صراط، ضابطه هویت در اندیشه‌ورزی امام خمینی(ره). فصلنامه مطالعات ملی، (5)، 58- 135.
برزگر، ابراهیم (1390 الف). اندیشه سیاسی امام خمینی (ره): سیاست به‌مثابه صراط. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
برزگر، ابراهیم (1390 ب). استعاره صراط در اندیشه سیاسی سید قطب. تهران: دانشگاه امام صادق(علیه السلام).
پرچم، اعظم (1395). بررسی مؤلفه‎های عزت نفس در قرآن و عهد قدیم. دو فصلنامه تفسیر پژوهی، 3(5)، 13-45.  
پورمحیطی، منصور (7 آذر 1397). «دنیادوستی خوب یا بد؟»- بررسی دیدگاه قرآن درباره دنیاطلبی و علل و موانع آن. روزنامه کیهان.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410ق). غررالحکم و دررالکلم (چاپ دوم). قم: دارالکتاب الاسلامی.
جعفری، محمدتقی، جبر و اختیار، بی نا، بی جا، بی تا.
جوادی آملی، عبدالله (1370). شناخت شناسی در قرآن (چاپ اول). قم: نشر مرکز مدیریت حوزه علیمه قم.
جوادی آملی، عبدالله (1378). معرفت‌شناسی در قرآن (چاپ اول). قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1387). تفسیر موضوعی قرآن کریم: جامعه در قرآن (جلد17) (چاپ اول). قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1391). مفاتیح الحیاة(چاپ پنجاه و دوم). قم: مرکز نشر اسراء.
 جوادی آملی، مرتضی (1372). نحوه سیاست‌گذاری و تصمیم‎گیری در مدیریت اسلامی. فرایند مدیریت و توسعه، 7(4)، 1- 10.
جواهردهی، علی (14 شهریور 1394). چگونه دنیا مزرعه آخرت است؟ روزنامه کیهان.
حبیبی تبار، حسین (1389). ارتداد و آزادی اندیشه و بیان در اسلام (چاپ اول). قم: انتشارات برگ فردوس.
خامنه‌ای، سید علی (2/7/1382). بیانات در دیدار کارگزاران نظام. برگرفته از:                                  https://farsi.khamenei.ir   
خامنه‌ای، سید علی (29/6/1387). خطبه‎های نماز جمعه تهران ـ خطبه اول. برگرفته از:                  https://farsi.khamenei.ir
خسروآبادی، حمیدرضا و رضایی منش، بهروز (1394). طراحی الگوی تصمیم‎گیری اخلاقی مدیران مبتنی بر آموزه‎های نهج‎البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهجالبلاغه، 3(11)، 67- 94.
خمینی، سیدروح الله (1378). سرالصلوه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
دیلمى، حسن بن محمد (1412ق). إرشاد القلوب إلى الصواب. قم: الشریف الرضی.
رازینی، روح الله و عزیزی، مهدی (1394). طراحی الگوی تصمیم‎گیری با رویکرد اسلامی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مدیریت اسلامی، 23(4)، 73-100.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق). مفردات الفاظ القرآن (چاپ اول). بیروت ـ دمشق: دارالقلم ـ الدارالشامیه.
رضایان قیه‌باشی، احد و پورعزت، علی اصغر (1397). ساخت اجتماعی واقعیت آینده در پرتو مطالعات میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، 10(4)، 1-22.
رضائیان، علی (1399). مبانی سازمان و مدیریت (چاپ بیست و یکم). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی.
رضوانی، علی (1392). شاخص‎های تقدیم اهم بر مهم در تزاحم‎های اخلاقی. معرفت اخلاقی، 4(1)، 5-18.
رمضانی، ابوالفضل و میرزامحمدی، علی (1392). تحلیل شبکههای اجتماعی به همراه آموزش نرم‌افزار UCINET (چاپ اول). تهران: جامعه‌شناسان.
روزنامه کیهان (2/12/1396). تزلزل و دودلی (پرسش و پاسخ). کد خبر: 126723. برگرفته از:                 https://kayhan.ir
سعادت، اسفندیار (1372)، فرآیند تصمیمگیری در سازمان (چاپ اول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شاورانی، مسعود (1393). تعصب دینی، یا ایستادگی و ایمان راسخ در قرآن. فصلنامه علمی ـ ترویجی مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)، 9(36)، 70- 83.
شیخ حر عاملی، محمدبن‌حسن (1409ق). وسائل الشیعة (ج16) (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
صفائیان، لیلی؛ علوی، شیوا و عابد، علیرضا (1392). مؤلفه‎های تصمیم‎گیری در اخلاق پزشکی از منظر نهج‎البلاغه. اخلاق و تاریخ پزشکی، 6(3)، 30- 41.  
طباطبایى، محمدحسین (1374). ترجمه تفسیر المیزان (محمد باقر موسوی همدانی، مترجم)، (20ج) (چاپ 5). قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طوسى، محمدبن‌الحسن (1407 ق). تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان) (ج6) (چاپ چهارم). تهران‏: دارالکتب الإسلامیه‏.
عبداللهی علی بیک، حمیده (1383). قاعده اضطرار (الضرورات تبیح المحذورات). الهیات و معارف اسلامی (مطالعات اسلامی). (63)، 83-124.
علی اکبری، حسن و رمضانی، حسین (1391). بررسی پایه‎های نظری موضوع تصمیم‎گیری مبتنی بر اخلاق اسلامی. دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی مدیریت اسلامی، 20(1)، 149- 174.
علی آبادی، عبدالصمد و اسفندیاری (اسلامی)، رضا (1394). واکاوی قاعده دفع افسد به فاسد از دیدگاه مذاهب فقهی. پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، 2(3)، 9- 32.
فرج اللهی، حسین(26 آبان 1395). عزت و ابعاد آن از نگاه قرآن. روزنامه کیهان.
فروزنده دهکردی، لطف‌اله؛ محمودی میمند، محمد؛ عباسی، سعید و حدادزاده، مهدی (1394). عوامل و مؤلفه‎های شهود در تصمیم‎گیری از دیدگاه قرآن کریم. فصلنامه مدیریت سازمانهای دولتی، 2(12)، 90-107.
قرائتی، محسن (1389). سیصد نکته در مدیریت اسلامی (براساس تفسیر نور) (چاپ سوم). تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
کرامتی، حسین (4 خرداد 1396). لجاجت و زیان‎های آن. روزنامه کیهان، شماره 21632.
گودرزی، غلامرضا (1386). تصمیمگیری استراتژیک (چاپ اول). تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
لیثى واسطى، على‌بن‌محمد (1376). عیون الحکم و المواعظ (چاپ اول). قم: دارالحدیث.
مجلسی، محمد باقر (1403 ق)، بحارالانوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
مجیدی بیگدلی، کبری (1386). معنا و مفهوم ایمان از دیدگاه علامه طباطبایی(ره). فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، 9(22)، 77-100.
محجوب، حسن (1398). تصمیمگیری با رویکرد شناختی ـ عصبی (چاپ اول). تهران: دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی.
محمدی ری شهری، محمد (1388). مبانی شناخت (چاپ دوم)، تهران: نشر دارالحدیث.  
محمدی، حمید (1387). مفردات قرآن: بررسی چهل واژه کلیدی قرآن کریم (چاپ اول). مرکز نشر هاجر.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ج‏10). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 
مطهری، مرتضی (1387). مجموعه آثار استاد شهید مطهری ـ جلد اول از بخش تفسیر (ج26) (چاپ اول). تهران: انتشارات صدرا.
مظاهری، پروانه (1387). جستوجوگر حقیقت ـ گردآوری شده از قرآن کریم (چاپ اول). تهران: نشر جوان.
مقیمی، سیدمحمد (1394). اصول و مبانی مدیریت از دیدگاه اسلام (چاپ اول). تهران: انتشارات راه دان.
مکارم شیرازى، ناصر (1371). تفسیر نمونه (28ج) ( چاپ10). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
منطقی، محسن (1390). نقش نگرش‌های اسلامی در فرایند تصمیم‎گیری. اسلام و پژوهشهای مدیریتی، 1(2)، 41- 57.
منطقی، محسن (1395). تصمیم‎گیری در مدیریت بر مبنای آموزه‎های اسلامی (چاپ اول). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
مهرگان، محمدرضا (1394). پژوهش عملیاتی پیشرفته (چاپ هفتم). تهران: نشر کتاب دانشگاهی.
مهرگان، محمدرضا (1393). مدل‌سازی ریاضی (چاپ پنجم). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
میرباقری، جلال (۱۵‌شهریور ۱۳۸۶)، تنبلی از نگاه قرآن، روزنامه کیهان، شماره ۱۸۸۹۲.
نصیری، منصور (1393). ایمان از دیدگاه علامه طباطبایی. قبسات، 19(73)، 49- 77.
نقی پورفر، ولی الله (1381). اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن (چاپ پانزدهم). تهران: مؤسسه عالی آموزش و پرورش مدیریت و برنامه‌ریزی.
نهجالبلاغه امام علی (ع) (1379). گردآوری محمدبن‌حسین شریف الرضی (محمد دشتی، مترجم)، (چاپ اول). قم: مشهور.
Alwani, M. (1995). General Management (8th ed.). Tehran: Ney Publishing. (in Persian)
Bazerman, M.H. & Moore, D.A. (2009). Judgment in Managerial Decision Making (7th ed.). The United States of America.
Bommer, M., Gratto, C., Gravander, J. & Tuttle, M. (1987). A behavioral model of ethical and unethical decision making. Journal of Business Ethics, 6, 265–280.
Dailami, H. (1992). Guiding the Hearts to the Right. Qom: Al-Sharif Al-Radhi. (in Arabic)
Ford, R. C. &  Richardson, W.D. (1994). Ethical decision making: A review of the empirical literature. Journal of Business Ethics, 13,  205–221.
Gaudine, A.P. & Thorne, L. (May 2001). Emotion and ethical decision-making in organizations. Journal of Business Ethics, 31(2), 175-187.
Harvard Business School (2008). Making Decisions: Expert Solutions to Everyday Challenges. Boston, The United States of America: Harvard Business Press.
Jain, R., Jain, P. & Jain, C. (2015). Behavioral Biases in the Decision Making of Individual Investors. The IUP Journal of Management Research, 7(3), 7-27.
Safaeian, L., Alavi, Sh. & Abed, A. (2013). Components of decision making in medical ethics from the perspective of Nahj al-Balaghah. Ethics and History of Medicine, 6 (3), 30-41. (in Persian)
Saunders, M., Lewis, P. & Thornhill, A. (2009). Research methods for business students (Fifth edition). Harlow: Pearson Education.
Smith, C., Babich, C. & Lubrick, M. (2014). Leadership and Management in Learning Organizations (Third Edition). Canadian Edition.
Trevino, L.K. (1986). Ethical decision making in organizations: A person-situation interactionist model. The Academy of Management Review, 11( 3), 601-617.