آسیب‌شناسی نقش‌آفرینی دانشگاه در پرورش شهروند مسئولیت‌پذیرو راه‌کارهای بهسازی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه علوم پایه، دانشکده علوم و فنون فارابی، تهران، ایران.

چکیده

زمینه و هدف: در جوامع امروزی، یکی از وظایف اصلی دانشگاه را باید تربیت شهروندان مسئولیت‌پذیری بدانیم که هم خود را عضوی از جامعه می‌دانند و هم احساس خودارزشی می‌کنند؛ شهروندانی که بتوانند هنگام مواجهه با موقعیت‌های مسئله‌ساز آنها را حل کنند، در جامعه مسئولیت‌های مختلفی را بر عهده بگیرند و حضور فعال خود را در مشارکت اجتماعی نشان دهند. بر همین اساس، هدف از پژوهش حاضر، آسیب‌شناسی نقش‌آفرینی دانشگاه در پرورش شهروند مسئولیت‌پذیر و ارائه راه‌کارهای مؤثر است.
روش: پژوهش از لحاظ هدف کاربردی است و با رویکرد کیفی و روش تحلیل محتوا اجرا شده است. مشارکت‌کنندگان این پژوهش، مدیران دانشگاه‌ها، استادان، صاحب‌نظران و متخصصان مرتبط با موضوع (شاغلان در دانشگاه‌ها، نهادها و سازمان‌های مرتبط) با مدرک تحصیلی دکتری و حداقل 15 سال سابقه خدمت بوده‌اند. برای نمونه‌گیری از روش هدفمند به شیوه گلوله برفی تا حد کسب اشباع نظری استفاده شد.
یافته‌ها: بر اساس تجزیه‌وتحلیل اطلاعات جمع‌آوری‌شده در مصاحبه‌ها با استفاده از کدگذاری باز و محوری، آسیب‌های مهم و اساسی مؤثر در کاهش اثرگذاری مدیران دانشگاه‌های ج.ا.ا در تربیت شهروند مسئولیت‌پذیر شناسایی شد که عبارت‌اند از: گسترش بی‌رویه کمّی‌گرایی در توسعه دانشگاه‌ها و ضعف کیفیت‌گرایی؛ ضعف ارتباط دانشگاه، جامعه و صنعت و نظام نادرست ارتقای استاد. افزون بر این، راه‌کارهای مهم و مؤثر برای دستیابی به هدف مدنظر نیز مشخص شد که عبارت‌اند از: بازاندیشی ارزش‌های نهادین دانشگاه؛ ایجاد سایت‌های آموزشی در سطح شهر با کمک سایر نهادهای اجتماعی (شهرداری)؛ بازنگری کارکردهای آموزش عالی توسط متخصصان و صاحب‌نظران علوم تربیتی.
نتیجه‌گیری: به‌کارگیری راه‌کارهای بهسازی نقش‌آفرینی دانشگاه در تربیت شهروند مسئولیت‌پذیر می‌تواند با تولید و ترویج نظم پایدار و تقویت، تعمیق و توسعه ارزش‌های دموکراسی در جامعه، زمینه و بستر توسعه پایدار را در کشور فراهم کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pathology of University in Educating a Responsible Citizen and Solutions to Modify it

نویسنده [English]

  • Alireza Tanhayee
. Assistant Prof., Department of Humanities, Faculty of Science and Technology, Farabi University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Background & Purpose: In today's society, one of the main duties of the university should be to train responsible citizens who not only feel self-worth but also consider themselves members of society. In addition, these citizens should not only face and solve problematic situations but also be able to take on various responsibilities in society and have high social participation. Accordingly, the purpose of this study is to examine the role of the university in educating a responsible citizen and to provide effective solutions.
Methodology: This research is applied in terms of purpose and has been done using a qualitative approach and content analysis. Participants of this study are university administrators, professors, experts, and specialists (employees of universities, related institutions and organizations) with a doctoral degree and at least 15 years of service. For sampling, the snowball targeted method has been used to the extent of theoretical saturation.
Findings: The analysis of the information collected in the interviews using open and axial coding indicates that the most important fundamental harms in reducing the effectiveness of the administrators of the universities of the Islamic Republic of Iran in educating responsible citizens include: the uncontrolled spread of quantitativeism in the development of universities and the weakness of quality, the weak relationship among academia, society, and industry, and the wrong system of promoting professors. Besides, the most important and effective ways to achieve this goal include: rethinking institutional values of university, establishing educational sites in the city with the help of other social institutions (municipality), reviewing the functions of higher education by specialists and experts in educational sciences.
Conclusion: Applying strategies to improve the role of the university in educating responsible citizens can provide the ground for sustainable development in country by producing and promoting sustainable order and strengthening, deepening, and developing the values ​​of democracy in society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • University
  • Pathology
  • Responsible citizen
  • Social citizen
آدمی ابرقویی، علی (1387). مقدمهای بر دانشگاه تمدن‌ساز اسلامی بایستههای نظری. تهران: دفتر برنامه‌ریزی مطالعات اجتماعی فرهنگی.
آراسته، حمیدرضا و امیری، الهام (1391). نقش دانشگاه در توسعه آموزش پایدار. نشریه نشاء علم، 2(2)، 29-36.
آزاد ارمکی، تقی (1396). دانشگاه و چالشهای جامعه ایرانی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
اشتراوس، آنسلم؛ کوربین، جولیت (1390). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینهای. (ابراهیم افشار، مترجم). (نشر اصلی، 2011)، تهران: نشرنی.
ایمان، محمدتقی و نوشادی، محمود رضا (1390). تحلیل محتوای کیفی. سالنامه نشریات، 3(2)، 15- 44.
‎بائوم، رابرت (1382). دانشگاهها چگونه کار میکنند (آراسته، مترجم). تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
ببی، ارل (1388). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی (نظری ـ عملی). (رضا فاضل، مترجم). سازمان‌ مطالعه ‌و تدوین‌ کتب‌ علوم ‌انسانی ‌دانشگاه‎ها (سمت).
ذاکرصالحی، غلامرضا (1397). مسائل آموزش عالی ایران، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ذوالفقارزاده، محمد مهدی؛ سعدآبادی ارانی، علی اصغر (1393). باز تعریف کارکرد اصلی دانشگاه در جامعه بر اساس آرمان‎های اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره). مطالعات راهبردی بسیج، (65)، 67- 89.
سردارنیا، خلیل الله (1396). واکاوی انتقادی نظام آموزش عالی با تمرکز بر امنیت ملی ایران. فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 21(71)، 197- 216.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه (1385). روش تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.
علاقه‎بند، علی (1384). جامعه‌شناسی آموزش و پرورش. تهران: کتابخانه فروردین.
قانعی راد، محمد امین (1382). ناهمزمانی دانش: رابطه علم و نظام‌های اجتماعی ـ اقتصادی در ایران، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
کاظمی، عباس (1397). دانشگاه از نردبان تا سایبان، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
کینگ، ام. پاتریشا؛ جی‎مایهیو، ماتیو؛ مک الروی، مولی (1397). مسئولیت اخلاقی دانشگاه. (آریا متین و ایمان بحیرایی، مترجمان). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ماحوزی، رضا (1396). دانشگاه تأملات نظری و تجربه ایرانی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
معیدفر، سعید (1395). سخنرانی بررسی انتقادی ساختار و جایگاه اجتماعی دانشگاه در ایران. تهران: انجمن جامعه‎شناسی ایران.
نجاتی حسینی، سید محمود (1396). شهروندی دانشگاهی در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات اجتماعی فرهنگی.
نیکسون، جان (1397). به سوی دانشگاه با فضیلت: مبانی اخلاقی فعالیت دانشگاهی (بختیار شعبانی ورکی و همکاران،  مترجمان). (نشر اصلی، 2016) تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
هالوی، ایمی؛ ویلر، استفانی (1385). روش‌های تحقیق کیفی در پرستاری (حیدرعلی عابدی، مترجم). تهران: تهرانشر.
هاونگی، حسین (1394). نقش آموزش و پرورش در توسعۀ امنیت اجتماعی. چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ پیشرفت ایران، گذشته، حال، آینده. 31 اردیبهشت. تهران.
یمینی‎دوزی‎ سرخابی، محمد (1382). برنامه‌ریزی توسعه دانشگاهی (نظریه‌ها و تجربه‌ها). تهران‌، دانشگاه‌ شهید بهشتی.
Bayuo, B. B., Chaminade, C., & Göransson, B. (2020). Unpacking the role of universities in the emergence, development and impact of social innovations–A systematic review of the literature. Technological Forecasting and Social Change, 155, 120030.
Brown, S.A. & Flick, L., Williamson, K.J. (2005). Social Capital in Engineering Education, Proceedings - Frontiers in Education Conference 2005: S3D - S3D.
Coelho, M., & Menezes, I. (2021). University Social Responsibility, Service Learning, and Students' Personal, Professional, and Civic Education. Frontiers in Psychology, 12, 436. doi: 10.3389/fpsyg.2021.617300 
Fozdar, F. & Ann Martin, C. (2020). Constructing the postnationalcitizen? Civics and citizenship education in the Australian National Curriculum. Curriculum Studies, 52(12), 1-23.
Gaudelli, W. (2016). Global citizenship education: Everyday transcendence. Routledge. New York, Abingdon.
Harshman, J. (2015a). Epilogue: The future of teaching and research in global citizenship education. In J. Harshman, T. Augustine, & M. Merryfield (Eds.), Research in global citizenship education. Charlotte, NC: Information Age Publishing.
Nye, J. (2005). Soft power and higher education. In Forum for the Future of Higher Education (Archives).‏
Power, C. (2005). Quo vadis? Education For what purpose? Social Alternatives, 24(4), 13-18.
Sim, J. (2011). Social studies and citizenship for participation in Singapore: How one state seeks to influence its citizens. Oxford Review of Education, 37(6), 743–761.
Suzzalo, H. (1932). A program for tomorrow. Educ. Rec., 85-98.
Torres, C. A. (2017). Theoretical and empirical foundations of critical global citizenship education. New York, NY: Routledge.
UNESCO (2005). Toward Knowledge Societies. Paris: UNESCO Publication.
Veugelers, W. (2017). The moral in Paulo Freire’s educational work. Journal of Moral Education, 46, 412–421.